Dom Ludowy Bukowina Tatrzańska

Operator kina „Wierchy”, działającego w Domu Ludowym w latach 50., 60. i 70.

Artystka fotografik. Pierwszy okres jej pracy zawodowej, artystycznej i społecznej w dziedzinie fotografii związany jest z Warszawą (do 1944), drugi okres dotyczy Wrocławia (1945-52), a trzeci rozpoczął się w 1952, gdy osiadła w Zakopanem i objęła swymi zainteresowaniami Podtatrze i Tatry. W Zakopanem w 1952-74 prowadziła w Muzeum Tatrzańskim pracownię fotograficzną. Jej fotografie o charakterze etnograficznym i krajobrazowym ukazały się w wielu albumach i książkach. Krystyna Gorazdowska miała również wiele wystaw indywidualnych, m.in. dwie wystawy w Domu Ludowym w Bukowinie Tatrzańskiej, w 1967 r. i 1997 r. Była członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Fotograficznego i Związku Polskich Artystów Fotografików, a w 1957 nadano jej tytuł „Międzynarodowego Artysty Fotografika”. Krystyna Gorazdowska pokochała nad życie Tatry, Podhale i Bukowinę Tatrzańską. Zbiór negatywów związanych z Bukowiną i bukowianami od 1994 r. znajduje się w posiadaniu Domu Ludowego.

Urodziła się na Łysej Polanie, gdzie jej ojciec, Jędrzej Dziadoń był leśniczym. Od dziecięcych lat towarzyszyła jej muzyka. Częstym gościem w domu był Bartłomiej Obrochta, u którego pobierała pierwsze lekcje gry na skrzypcach. Ze względu na niechęć ojca do jej pasji, pod jego nieobecność sięgała po skrzypce i grała. Jej wielkim sprzymierzeńcem był Władysław hrabia Zamoyski. Polecił on przywieźć Brońci wspaniałe skrzypce z Wiednia a Jędrzeja przekonał, by ten pozwolił jej grać. W rodzinnej kapeli Dziadoniów została prymistką mając 12 lat. Mimo wielu domowych obowiązków niebawem założyła własną kapelę, uczyła gry na skrzypcach młodych muzykantów. Często grywała na weselach, zabawach oraz w zespole działającym przy Domu Ludowym. Oficjalnie jako pierwsza kobieta muzykantka - prymistka z Podhala wystąpiła w 1952 roku, kiedy to na Pierwszym Podhalańskim Popisie Konkursowym Ludowych Muzyk Góralskich w Zakopanem jej zespół otrzymał  II miejsce, a ona zdobyła specjalną nagrodę „Najlepszego Prymisty”. Była ciepłą, wzbudzającą jednocześnie wielki szacunek i respekt osobą, która potrafiła skupić wokół siebie zarówno dzieci, jak i wybitnych muzykantów.

Muzyk, twórca ludowy. Już od najmłodszych lat pasjonowała go muzyka. Prowadząca zajęcia muzyczne w szkole Bronisława Dziadoń- Konieczna, widząc talent małego Gienka, kazała mu przyjść do siebie do domu na lekcje skrzypiec. Z czasem ta wielka pasja stała się jego największą miłością – miłością do muzyki góralskiej. Przez całe życie była ona sposobem na widzenie otaczającego świata. „Grając na swoich skrzypcach potrafił oddać hołd Stwórcy, opowiedzieć historię o początku i końcu ludzkiego żywota, historię o zbójnikach, przewodnikach, bacach pędzących swoje owce, historię o zakazanej miłości i o zdradzie, o nienawiści i przyjaźni” - wspomina jego uczeń Bartłomiej Koszarek. W latach 1959- 1965 jako juhas wypasał owce w Bieszczadach. W kolejnych latach,  do 1985 roku zajmował się chałupniczo wyrabianiem przedmiotów ze skóry dla Cepelii.  Będąc członkiem kapeli Zespołu Regionalnego „Podhale ”  w latach 1959- 1983 występował w prawie wszystkich krajach Europy, w USA i w Algierii. Był laureatem wielu nagród i odznaczeń, m.in. Nagrody Oskara Kolberga. Występował w serialu dokumentalnym „Siedem grzechów głównych po góralsku”, do którego scenariusz napisał ks. prof. Józef Tischner.

Autor sztuk teatralnych, poeta, reżyser i aktor teatralny, tancerz i śpiewak. Staraniem Franciszka Ćwiżewicza, uzyskał stypendium Towarzystwa Przyjaciół Bukowiny, dzięki czemu mógł kontynuować naukę w Męskim Liceum Handlowym Zgromadzenia Kupców w Warszawie. Egzamin maturalny zdał w 1936 roku. Po powrocie do Bukowiny z ogromnym zaangażowaniem oddał się pracy społecznej i działalności w ruchu regionalnym. Pozostając członkiem Teatru i Chóru Włościańskiego, był jednocześnie działaczem „Strzelca” i komendantem Straży Pożarnej. Tworzył wiersze i sztuki teatralne, m.in. „Zatraceniec”, „Portki”, „Zielone obycaje” i „Wesele góralskie”. Po śmierci Franciszka Ćwiżewicza został prezesem Spółdzielni Kulturalno-Oświatowej Dom Ludowy. Sztuki teatralne reżyserowane przez Pitoraka cieszyły się ogromnym powodzeniem i uznaniem. „Zatraceniec” został nagrodzony przez Zarząd Główny Społecznego Komitetu Przeciwalkoholowego i doczekał się ekranizacji telewizyjnej w reżyserii Adama Hanuszkiewicza. Był pomysłodawcą i inicjatorem stałej corocznej imprezy „Sabałowe Bajania” - konkursu gawędziarzy, śpiewaków i instrumentalistów ludowych, zorganizowanego po raz pierwszy w 1967 roku.

Pochodziła z Gliczarowa. Po ślubie zamieszkała w Bukowinie Tatrzańskiej i podjęła pracę jako gospodyni domowa u państwa Ćwiżewiczów. W późniejszych latach, dbała o czystość i porządek w całym Domu Ludowym. Mieszkając w nim przez czterdzieści lat, stała się osobą wprost utożsamianą z tym miejscem. Do dnia dzisiejszego wspomina się ją z wielkim sentymentem i  powraca jako bohaterka wielu opowieści i anegdot. Popularne jest stwierdzenie, że „kieby nie Gosposia, to by juz chałpy nie było”, ponieważ niejeden pożar w zarodku stłumiła. W Domu Ludowym izbę, w której mieszkała nadal nazywa się „U Gosposi”.

Miał za sobą nie tylko kilkuletnią pracę nauczycielską, ale także udział w legionach Józefa Piłsudskiego, rosyjską niewolę i obóz internowanych. Przybył do Bukowiny w 1922 r., by objąć kierownictwo w tutejszej szkole powszechnej. Wraz z żoną Michaliną zakładali Teatr i Chór Włościański, organizowali bibliotekę, kursy haftu oraz kroju i szycia odzienia góralskiego. To z ich inicjatywy odbywały się pierwsze w Bukowinie konkursy tańca, śpiewu i muzyki. Franciszek Ćwiżewicz był pomysłodawcą budowy Domu Ludowego, przeprowadzenia utwardzenia głównej drogi przez wieś, utworzenia agencji pocztowej, powołania do życia Kasy Stefczyka, tworzenia podwalin pod lokalny ruch spółdzielczy, założenia Spółdzielni Elektryfikacyjnej i budowy elektrowni. Wybuch II wojny światowej pokrzyżował kolejne plany. Franciszek Ćwiżewicz do niemieckiego więzienia „Palace”, nazywanego „Katownią Podhala”. Po wojnie przy jego walnym udziale doszło do budowy drogi do Jurgowa, budowy wodociągu i utworzenia Spółdzielni Samopomoc Chłopska. Przez władze komunistyczne został uznany za wroga tamtej rzeczywistości i odsunięty od pracy nauczycielskiej i społecznej.

Został zawiązany w 1924 r. pod kierownictwem Franciszka Ćwiżewicza i Juliana Karłowicza. W tym samym roku Komitet wystosował Odezwę o potrzebie budowy Domu Ludowego. Podpisali ją: Franciszek Ćwiżewicz, Stanisław Kuchta, Antoni Chowaniec, Michalina Stożek (po mężu Ćwiżewicz), Stanisław Kuruc, Franciszek Budz, Jędrzej Kramarz, Roman Koszarek, Jan Kuruc.

Podhalanin z Szaflar, pracownik Ministerstwa Skarbu, który stanął na czele Rady Nadzorczej Stowarzyszenia Dom Ludowy. Przez wiele lat wspierał młodych górali, którzy chcieli się kształcić. Zapewniał im edukację w warszawskich szkołach. Pisał również artykuły dotyczące Bukowiny m.in. do „Gazety Podhalańskiej”. Był jednym z najbardziej aktywnych działaczy powstałego w 1926 r. Towarzystwa Przyjaciół Bukowiny, które zabiegało o przyznawanie dotacji i pożyczek bankowych na rzecz budowy Domu Ludowego.

Był synem Władysława Zamoyskiego (polskiego działacza emigracyjnego) i Jadwigi Zamoyskiej z Działyńskich. W 1881 objął zapisane mu przez Jana Działyńskiego dobra kórnickie. W 1889, z myślą o ratowaniu lasów tatrzańskich, Zamoyski nabył, w drodze licytacji za 460 002 złote reńskie i 3 centy, dobra zakopiańskie, czyli znaczną część dzisiejszych Tatr Polskich. Hrabia zamieszkał w Kuźnicach i stał się wielkim dobroczyńcą tych terenów. W sądzie międzynarodowym w Grazu uzyskał w 1902 roku wyrok włączający okolice Morskiego Oka w granice ziem polskich i kończący spór o ziemie tatrzańskie. Zamoyski zaangażował się w sprawę budowy elektrowni oraz wodociągów, szkoły, szpitala, poczty, nowego gmachu Muzeum Tatrzańskiego. Wspomagał finansowo budowę drogi do Morskiego Oka. Dzięki staraniom Zamoyskiego i Andrzeja Chramca powstała linia kolejowa Chabówka – Zakopane i szosa do Zakopanego. Na terenie dzisiejszej gminy Bukowina Tatrzańska hr. Zamoyski sfinansował budowę szkoły w Brzegach, łożył też duże nakłady finansowe m.in. na budowę kościoła w Bukowinie Tatrzańskiej oraz domu zakonnego w Białce Tatrzańskiej, gdzie zorganizowano ochronkę dla dzieci. Matka Władysława Zamoyskiego założyła w Kórniku Szkołę Domowej Pracy Kobiet. Szkoła ta została przeniesiona z Kórnika do Kuźnic ( część Zakopanego). Władysław Zamoyski nie założył rodziny, majątek wraz z Biblioteką Kórnicką przekazał narodowi polskiemu, tworząc fundację Zakłady Kórnickie.

Pochodziła z Mszany Dolnej. Do Bukowiny przybyła w 1922 r., po uzyskaniu dyplomu w krakowskim seminarium nauczycielskim. Wraz z mężem Franciszkiem zakładała Teatr i Chór Włościański, w którym odpowiadała za reżyserię przedstawień. Organizowali bibliotekę, kursy haftu oraz kroju i szycia odzienia góralskiego. To z ich inicjatywy odbywały się pierwsze w Bukowinie konkursy tańca, śpiewu i muzyki. Michalina Ćwiżewiczowa twórczo rozwijała także działalność lokalnego Koła Gospodyń, w ramach którego odbywały się między innymi kursy gotowania, ogrodnicze i hodowlane. Założyła w 1924 r. bibliotekę, w której do wybuchu wojny zgromadziła 1200 książek. W okresie okupacji prowadziła tajne nauczanie, organizowała we własnym mieszkaniu spektakle recytatorskie, prowadziła chór dziecięco-młodzieżowy. Po wojnie wróciła do Bukowiny, podjęła pracę w szkole oraz zorganizowała teatr i zespół regionalny. Na początku lat pięćdziesiątych zabroniono Ćwiżewiczom pracy w zespole teatralnym i folklorystycznym. Michalina prowadziła jednak dalej bibliotekę oraz organizowała, jak przed wojną, kursy gotowania, kroju, szycia, higieny, hodowli drobiu, uprawy warzyw itp. Po śmierci męża, Michalina Ćwiżewiczowa jeszcze przez wiele lat służyła Bukowinie i Bukowianom pracą w szkole, bibliotece, Domu Ludowym, wspomnianym Kole Gospodyń i Związku Podhalan.

Człowiek na wskroś renesansowy, który całe swoje życie chodził w „suknianyk portkak”. Jedynie służąc w wojsku austriackim na froncie włoskim zmuszony był ubrać mundur. Cieszył się wielkim szacunkiem i uznaniem, jako wybitny artysta, zarówno w Bukowinie jak i poza nią. Był pasterzem, przewodnikiem tatrzańskim, muzykantem, ale przede wszystkim twórcą ludowym, pionierem podhalańskich sztuk metaloplastycznych. Na wzór Witkiewicza stworzył nową jakość sztuki ludowej, adaptując wiele przedmiotów codziennego użytku do podhalańskiej kultury. W pierwszym konkursie, ogłoszonym na Podhalu w 1947 roku przez powstający Instytut Wzornictwa Ludowego, Józef Bigos za eksponaty z metalu i skóry otrzymał główną nagrodę. W latach 1955-1956 na zlecenie „Cepelii” zostały zorganizowane w Domu Ludowym kursy rękodzieła ludowego w dziedzinie metaloplastyki i skórnictwa. Całość przedsięwzięcia merytorycznie nadzorował Józef Pitorak, ale jego część praktyczną prowadził nie kto inny, jak Józef Bigos. Uczestnikami kursu byli m.in. Adam Kuchta, Bronisław Dziadoń, Franciszek i Józef Koszarkowie i wielu innych, uznanych artystów rodem z Bukowiny. Indywidualny styl twórczy Bigosa już za jego życia doczekał się specjalnego nazewnictwa, określającego jego charakterystyczne formy. Wysublimowany typ spinki, torebki czy klamry do dziś nosi nazwę „bigosówki”.

Przez wiele lat była związana z Domem Ludowym. W latach 50. i 60. prowadziła w Bukowinie Tatrzańskiej dziecięcy zespół góralski, z którym zdobyła wiele nagród na festiwalach w kraju i za granicą. Prowadziła prywatną szkółkę malowania na szkle w swoim domu na Głodowskim Wierchu. Była animatorką życia kulturalnego w Bukowinie. Z przekazów rodzinnych dowiadujemy się, że podczas II Wojny Światowej Paulina Sztokfisz miała współtworzyć komórkę konspiracyjną, a jej dom służył jako miejsce przerzutu polskich oficerów i Żydów na Słowację i dalej na Węgry. Działała pod pseudonimem „Pola”.